गजेन्द्रमोक्ष

श्रीमद्भागतान्तर्गत

गजेन्द्रकृत भगवानको स्तवन
गजेन्द्रमोक्ष

श्री शुक उवाच

एवं व्यवसितो बुद्ध्या समाधाय मनो हृदि ।


जजाप परमं जाप्यं प्राग्जन्मन्यनुषिक्षितम् ।। १ ।।


गजेन्द्र उवाच


ॐ नमो भगवते तस्मै यत एतच्चिदात्मकम् ।


पुरुषायादिबीजाय परेशायाभिधीमहि ।। २।।


यस्मिन्निदं यतश्चेदं येनेदं य इदं स्वयम् ।


योsस्मात्परस्माञ्च परस्तं प्रपद्ये स्वयम्भुवम् ।। ३।।


य: स्वात्मनीदं निजमाययार्पितं

                             क्वचिद् विभातं क्व च तत् तिरोहितम् ।

अविद्धदृक् साक्ष्युभयं तदीक्षते

                               स आत्ममूलोअवतु मां परात्पर: ।।४।।

कालेन पञ्चत्वमितेषु कृत्स्नशो

                                लोकेषु पालेषु च सर्वहेतुषु ।

तमस्तदाssसीद् गहनं गभीरं

                              यस्तस्य पारेsभिविराजते विभु: ।।५।।

न यस्य देवा ऋषय: पदं विदु-

                               र्जन्तु: पुन: कोsर्हति गन्तुमीरितुम् ।

यथा नटस्याकृतिभिर्विचेष्टतो

                              दुरत्ययानुक्रमण: स मावतु ।।६।।

दिदृक्षवो यस्य पदं सुमङ्गलं

                               विमुक्तसङ्गा मुनय: सुसाधव: ।

चरन्त्यलोकव्रतमव्रणं वने

                               भूतात्मभूता: सुहृद: स मे गति: ।।७।।

न विद्यते यस्य च जन्म कर्म वा

                                न नामरूपे गुणदोष एव वा ।

तथापि लोकाप्ययसंभवाय य:

                              स्वमायया तान्यनुकालमृच्छति ।।८।।



तस्मै नम: परेशाय ब्रह्मणअनन्तशक्तये ।

अरूपायोरूरूपाय नम आश्चर्यकर्मणे ।।९।।

नम आत्मप्रदीपाय साक्षिणे परमात्मने ।

नमो गिरां विदूराय मनसश्चेतसामपि ।।१०।।

सत्त्वेन प्रतिलभ्याय नैष्कर्म्येण विपश्चिता ।

नम:कैवल्यनाथाय निर्वाणसुखसंविदे ।।११।।

नम: शान्ताय घोराय मूढाय गुणधर्मिणे ।

निर्विशेषाय साम्याय नमो ज्ञानघनाय च ।।१२।।

क्षेत्रज्ञाय नमस्तुभ्यं सर्वाध्यक्षाय साक्षिणे ।

पुरूषायात्ममूलाय मूलप्रकृतये नम: ।।१३।।

सर्वेन्द्रियगुणद्रष्ट्रे सर्वप्रत्ययहेतवे ।

असताच्छाययोक्ताय सदाभासाय ते नम: ।।१४।।


नमो नमस्तेsखिलकारणाय

                              निष्कारणायाद्भुतकारणाय ।

सर्वागमाम्नायमहार्णवाय

                               नमोsपवर्गाय परायणाय ।।१५।।

गुणारणिच्छन्नचिदूष्मपाय

                              तत्क्षोभविस्फ़ूर्जितमानसाय ।

नैष्कर्म्यभावेन विवर्जितागम-

                            स्वयंप्रकाशाय नमस्करोमि ।।१६।।

मादृक्प्रपन्नपशुपाशविमोक्षणाय

                           मुक्ताय भूरिकरूणाय नमो sलयाय ।

स्वांशेन सर्वतनुभृन्मनसि प्रतीत-

                           प्रत्यग्दृशे भगवते बृहते नमस्ते ।।१७।।

आत्मात्मजाप्तगृहवित्तजनेषु सक्तै-

                            र्दुष्प्रापणाय गुणसङ्ग विवर्जिताय ।

मुक्तात्मभि: स्वहृदये परिभाविताय

                          ज्ञानात्मने भगवते नम ईश्वराय ।।१८।।

यं धर्मकामार्थविमुक्तकामा

                           भजन्त इष्टां गतिमाप्नुवन्ति ।

किं त्वाशिषो रात्यपि देहमव्ययं

                          करोतु मेsदभ्रदयो विमोक्षणम् ।।१९।।

एकान्तिनो यस्य न कंचनार्थं

                            वान्छन्ति ये वै भगवत्प्रपन्ना: ।

अत्यत्द्भुतं तन्चरितं सुमङ्गलं

                           गायन्त आनन्दसमुद्रमग्ना: ।।२०।।

तमक्षरं ब्रह्म परं परेश-

                           मब्यक्तमाध्यात्मिकयोगगम्यं ।

अतीन्द्रियम् सूक्ष्ममिवातिदूर-

                            मनन्तमाद्यं परिपूर्णमिडे ।।२१।।



यस्य ब्रह्मादयो देवा वेदा लोकाश्चराचरा: ।

नामरूपविभेदेन फ़ल्ग्व्या च कलया कृता: ।।२२।।


यथार्चिषोअग्ने: सवितुर्गभस्तयो

                              निर्यान्ति संयान्त्त्यसकृत् स्वरोचिष: ।

तथा यतोsयं गुणसंप्रवाहो

                              बुद्धिर्मन: खानि शरीरसर्गा:।।२३।।

स वै न देवासुरमर्त्यतिर्यङ्

                            न स्त्री न षण्ढो न पुमान् न जन्तु:।

नायं गुण: कर्म न सन्न चासन्

                           निषेधशेषो जयतादशेष: ।।२४।।

जिजीविषे नाहमिहामुया कि-

                             मन्तर्बहिश्चावृतयेभयोन्या ।

इच्छामि कालेन न यस्य विप्लव-

                             स्तस्यात्मलोकावरणस्य मोक्षम् ।।२५।।



सोsहं विश्वसृजं विश्वमविश्वं विश्ववेदसं ।

विश्वात्मानामाजम् ब्रह्म प्रणतोsस्मि परं पदम् ।।२६।।


योगरन्धितकर्माणो हृदि योगविभाविते ।

योगिनो यं प्रपश्यन्ति योगेशं तं नतोsस्म्यहम् ।।२७।।


नमो नमस्तुभ्यमसह्यवेग-

                        शक्तित्रयायाखिलधीगुणाय ।

प्रपन्नपालाय दुरन्तशक्तये

                       कदिन्द्रियाणामनवाप्यवर्त्मने ।।२८।।



नायं वेद स्वमात्मानं यच्छक्त्याहंधिया हतम् ।

तं दुरत्ययमाहात्म्यम् भगवन्तमितोsस्म्यहं ।।२९।।


श्री शुक उवाच


एवं गजेन्द्र मुपवर्णितनिर्विशेषं

                         ब्रम्हादयो विविधलिङ्गभिदाभिमाना: ।

नैते यदोपससृपुर्निखिलात्मकत्वात्

                         तत्राखिलामरमयो हरिराविरासीत् ।। ३०।।

तं तद्वदार्त्तमुपलभ्य जगन्निवास:

                         स्तोत्रं निशम्य दिविजै: सह संस्तुवद्भि: ।

छन्दो मयेन गरुडेन समुह्यमान-

                    श्चक्रायुधोsभ्यगमदाशु यतो गजेन्द्र : ।। ३१।।

सोsन्त: सरस्युरुबलेन गृहीत आर्त्तो

                        दृष्ट्वा गरुत्मति हरिं ख उपात्तचक्रं ।

उत्क्षिप्य साम्बुजकरं गिरमाह कृच्छ्रा-

                     न्नारायणाखिलगुरो भगवन् नमस्ते ।। ३२।।

तं वीक्ष्य पीडितमज: सहसावतीर्य

                      सग्राहमाशु सरस: कृपयोज्जहार ।

ग्राहाद् विपाटितमुखादरिणा गजेन्द्रं

                    संपश्यतां हरिरमूमुचदुस्त्रियाणाम् ।। ३३।।